Komisariu CAC Sergio Partisipa Selebrasaun Loron Internasionál DH iha Liquica

Liquiça – Komisariu Comissão Anti-Corrupção (CAC) Sergio Hornai Sesta-Feira (10/12) semana ne ba partisipa komemorasaun loron Internasionál Direitus Humanus (DH) ba dala 73 ho tema “Igualidade- hamenus dezigualidade, hakaat ba oin ho direitus humanus” iha munisipiu Liquica.

Komisariu Sergio alein de partisipa, sai mós orador prinsipál hodi aprezenta paper ho tópiku “Papel CAC Hodi Kombate Korrupsaun ba Realizasaun Direitus Humanu”.

Komisariu Sergio hato’o parabens ba ema hotu-hotu ba selebrasaun loron internasionál direitus humanus no husu ema hotu atu hamutuk promove igualidade ba interese ema hotu nian hodi lori prosperiedade ba povu doben Timor-Leste.

Uma na’in ba selebrasaun Loron Internationál DH ne’e Provedor Direitus Humanus no Justisa (PDHJ). (*)

MENSAJEN NAI PREZIDENTE REPÚBLIKA (PR) DR. FRANSISCO GUTERRES LU-OLO NIAN BA NASAUN IHA KOMEMORASAUN LORON INTERNASIONÁL ANTI-KORRUPSAUN

Povu doben Timor Leste, loron 9 fulan Dezembru Nasoes Unidas tau hanesan loron mundiál anti korrupsaun. Nune’e mak ha’u simu konvite husi Sr. Komisariu Sergio da Costa F. de Jesus Hornai husi Comissào Anti Corrupção. Ha’u sauda tema ne’ebé Komisaun Anti Korrupsaun foti ba loron ida ne’e, mensajen ida ne’e ba povu.

Korrupsaun hanesan fenomena ida ne’ebé akontese iha mundu tomak, sai hanesan moras aat ida ne’ebé harahun sosiedade no hamonu estadu hodi halo prezuizu boot, la’os de’it ba aspeitu finanseiru, maibé mós liu husi aspeitu morál.

Korrupsaun asuntu ida kompleksu tebees tanba mosu ho forma oioin, hanesan moraas todan ne’ebé kona no bele da’ek lalais ba ita hotu. Presiza esforsu makaas ida idak, no ita hotu atu prevene no kombate. Luta hasoru korrupsaun labele husik ba loron seluk. Husik ba loron aban, moras aat ne’e sei da’et no buras ba beibeik hanesan ho moras baibain.

Ita hotu-hotu iha direitu no dever atu dehan lae ba korrupsun. Prevensaun no kombate hasoru korrupsaun so bele hetan susesu bainhira sosiedade tomak, organismu públiku sira, organizasaun privada sira, média sira no sidadaun hotu-hotu esforsa-an nafatin ho sériu hodi hamrrik metin luta hasoru korrupsaun.

Ita nia rain asina no ratifika ona konvensaun nasaun unida nian hasoru korrupsaun liu husi rezolusaun Parlamentu Nasionál, Kódigu Penál, no Lei Nú 7/2020- fó sai Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun no sai hanesan instrumentu legál ne’ebé ita bele uza hodi dada sai korrupsaun husi kedas nia abut.

Povu doben Timor-Leste, durante ha’u nia vizita ba munisipiu sira hodi halo dialogu ho komunidade sira, iha asuntu ida ne’ebé sempre sai preokupasaun. Komunidade ka populasaun sira sente katak, korrupsaun fó prezuizu ba sira.

Ita nia povu hakarak buat simples de’it hanesan; asesu ba edukasaun, saude, Estrada, bee moos no eletrisidade, buat simples, nesesidade báziku de’it.

Povu doben Timor-Leste, ita nia rain hetan bensaun husi natureza ho rikusoin barak tebes, nune’e ita tenke uza rekursu ne’e hodi fó benefisiu ba ita nia povu. Politika públika sira tenke serví interese povu nian, no ita nia hahalok no lala’ok tenke fó atensaun liu ba sira ne’ebé mukit no kbiit laek, hanesan Ezemplu bee tama natar bainhira ema seluk hasses bee dalan husi natar ne’e, fó impaktu negative ba produsaun hare. Buat ne’ebé hanesan akontese ho korrupsaun, ema uza rekursu hodi hetan benefisia ba-an rásik, ba nia maluk sira no familia. Ho nune’e hasai ka foti buat ne’ebé pertense ba povu.

Loron 7 fulan dezembru sai nu’udar loron memoria nian. Ita hanoin hikas ita nia eroi feto no mane ne’ebé fó-an ba mate atu liberta ita nia rain no bele fó moris livre no deside rasik ba ita nia futuru ne’ebé ho dignidade no lori moris di’ak ba povu tomak. Tamba lolos ida ne’e mak ita lori luta ba ukun rasik-an. Luta ba libertasaun nasionál mak luta ba dignidade no luta ba moris di’ak.

Korrupsaun taka dalan ba asesu hodi moris ho dignu, no bem estar povu nian. Durante tinan barak nia laran, ita uza liafuan KKN (Korrupsi, Kolusi no Nepotisme). Bainhira osan projetu nian transfere fali ba familia no maluk sira, duke investe ba iha projetu. Rezultadu mak projetu ida ho kualidade aat hanesan Estrada hadi’a ohin, aban ku’ak fila-fali, ponte mós kualidade la iha no aat lalais, inklui mós eskola no fasilidade sira ne’ebé presta servisu ba públiku.

Korrupsaun fó impaktu mós ba servisu públiku, ita nia rain presiza investimentu hodi kria empregu, investidores sira presiza seguransa jurídiku, investedores sira sei la kuda sira nia osan iha nasaun sira ne’ebé la garante seguransa jurídika, bainhira iha korrupsaun la iha seguransa.

Tuir indise prestasaun korrupsaun nian, Timor-Leste tama iha pozisaun ne’ebé ladun di’ak, no ida ne’e sei la kontribui hodi hatan ba nesesidade atu halakon korrupsaun iha ita nia rain.

Korrupsaun harahun dezenvolvimentu, fó prezuizu bai ta nia povu, no ba ita nia estadu. Atu kombate korrupsaun, tenke servisu hamutuk ho hanoin ida de’it, tanba kombate ida ne’e permanente. Bainhira ita lamuda mentalidade la luta hasoru korrupsaun, dezenvolvimentu sei la la’o.

Korrupsaun mosu nonok iha sosiedade nia leet, korrupsaun sei halo moralidade sai dodok, hafraku instituisaun sira, harahun demokrasia, hamate justisa no ikus mai halakon moris di’ak no paz sosiál. Ita abitua ho dezafiu, no ha’u fiar katak, hamutuk ita hatete, lae ba korrupsaun. Obrigadu.

Luta Kontra Korrupsaun Tenke Luta Optimista no Junta Forsa Ema Hotu nian

Dili- Komisariu Comissão Anti Corrupção (CAC) ba Asuntu Servisu Apóiu no Kooperasaun Alexandre Freitas hateten korrupsaun nu’udar inimigu ida ne’ebé forsa no todan, maibé Timoroan hotu tenke optimista hodi luta hasoru.

Komisariu Adjuntu Alex ko’alia lia hirak ne’e ba partisipante sira, bainhira sai oradór prinsipál iha seminariu komemorasaun loron mundiál anti korrupsaun ne’ebé organiza husi CEPAD iha Otél Novu Turizmu Kinta-Feira (09/12).

Ita tenke optimista, junta ita nia forsa ho idea no vizaun ne’ebé klaru, ita sei bele manan luta foun ida ne’e. Ita nia vizaun mak kuda kultura rejeisaun korrupsaun ida forte ba prosperiedade povu ninia”, Katak Komisariu Adjuntu Alex.

Komisariu Adjuntu Alex bolu ema hotu nia espiritu patriotizmu atu luta hasoru korrupsaun, tanba korrupsaun nu’udar inimigu foun ne’ebé labele luta iha ida idak nia fatin, sé luta iha ida idak nia fatin sei marka pasu, tan ne’e tenke hamutuk hodi ba oin.

Uluk ita hamutuk, ita duni bapa sira iha estarada ibun no iha ne’ebé de’it, no agora ita tenke hamutuk forte liu tan hodi duni korrupsaun iha ita ida idak nia laran no iha sosiedade”, Komisariu Adjuntu Alex enkoraja partisipante sira. (*)

Korrupsaun Hamonu Aliserse Estadu TL no Haburas Divizionizmu iha Sosiedade Timorense

Dili- Komisariu Comissão Anti-Korrupsaun (CAC) Sergio Hornai hateten korrupsaun hamonu aliserse Estadu Direitu Demokratiku no haburas divizionismu iha sosiedade Timorense bainhira la iha intervensaun seriu husi entidade tomak iha rai doben Timor-Leste (TL).

Komisariu Sergio Hornai kasu lia hirak ne’e bainhira hatoo ninian diskursu iha komemorasaun Loron Mundiál Anti-Korrupsaun tinan 2021 nian iha Salaun Laline Lariguto CNE Colmera Dili Kinta-feira (9/12).

“Bainhira la iha intervensaun ida sériu husi entidade tomak korrupsaun sei da’et ba beibeik hodi hamonu dignidade Estadu nian no fó prezuizu maka’as ba povu doben Timor-Leste,” Komisariu Sergio sublinha.

Hahalok korrupsaun katak Komisariu Sergio dudu no hafahe rikusoin nasaun nian la loos, haburas divizionismu iha sosiedade Timorense tanba husik sosiedade ba dizigualidade ekonomia ne’ebé buras iha ne’ebé ema oituan deit mak riku matak no sosializa ki’ak ba ema barak.

Komisariu Sergio husu ba Timoroan hotu ninian konsiensia koletiva, liu-liu servidór povu iha setor públiku no setor privadu ne’ebé direita no indireita rezultadu servisu afeta ba dezenvolvimentu povu nian iha baze atu halo esforsu kolektivu atu dehan lae ba korrupsaun.

…(Timoroan sira sira) Labele husik leet de’it virus aat ne’e invade entidade Estadu (Timorense) tomak hodi hasusar no haterus povu (doben Timorense) vulneravel no kbiit laek sira iha baze,” Katak Komisariu Sergio.

“Ita (Timoroan sira) husik no la teri netik hahalok aat korrupsaun nian mak sei harahun valór fundamentál moris sosiedade nian”, Afirma Komisariu Sergio.

Komisariu Sergio afirma Timoroan tomak nain ba rai doben Timor-Leste ida ne’e hotu-hotu tenke konsiénte no esklaresidu kona-ba ninian direitu no dever sira iha knar fatin no iha moris lor-loron nian.

Konsiente no esklaresidu katak Komisariu Sergio atu hametin Timoroan sira liu-liu servidór povu ninian konviksaun atu rejeita prátika korrupsaun hodi mellora no aselera dezenvolvimentu sustentavel nu’udar folin lulik no a’as ba Ukun-Rasik-An.

Kuandu sidadaun Timoroan sira la kumpre didi’ak ninian direitu no dever sira! Fásil liu atu hetan influénsia husi formas oin-oin sira hodi hamonu étika no morál ajente (Estadu) ida ninian no mós hamonu integridade aas ba prátika irregularidade ka ílisitiu sira korrupsaun nian”, Komisariu Sergio afirma. (*)