Dili – Comissao Anti Corrupcão (CAC) Tersa-feira (22/2) ohin komemora tinan 12 ninian ezisténsia hamutuk ho chefias rekursus humanus instituisaun autonoma, Inspetór kada ministériu, liñas ministeriais no ofisialmente lansa Sistema Plataforma Online Deklarasaun Rendimentu Bens no Interese iha Salaun Laline Lariguto CNE Colmera Dili.
Presente iha serimonia ofisiál ne’e mak reprezentante orgaun soberanu ezekutivu Ministru Prezidensia Konsellu Ministru Dr. Fidelis Leite Magalhaes, Prokurador Jerál Repúblika Dr. Alfonso Lopez, Ministro Edukasaun Dr. Armindo Maia, Vise Ministra Solidaridade Sosial Dra. Signi Verdial, Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL), Forsa Defesa (F-FDTL), orgaun judisiál Juiz Tribunál Rekursu, orgaun fiskaliador Parlamentu Nasionál (PN).
Komisariu CAC Dr. Sergio Hornai iha ninian liafuan bemvindu agradese no komprimenta konvidadus sira ninian disponibilidade tempu mai partisipa iha serimonia loron ida ne’e ho tema “Lansamentu Ofisiál ba Plataforma Online Sistema Deklarasaun Bens no Intereses ne’ebé Regula iha Lei Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun MPCC”.
Komisariu Sergio salienta iha biban komemorasaun Desimu Segundu Aniversáriu ohin katak, ho komemorasaun tinan ne’e nu’udar aktu importante atu hasa’e no hametin integridade ajente públiku Estadu nian atu prevene konflitu interese sira.
“Lei ne’e define ho klareza ba ema sira ne’ebé okupa kargu iha pozisaun estruturál no finansiál iha instituisaun públiku direta no indireta Estadu nian sei presta sira ninian deklarasaun ba autoridade kompetente ne’ebé lei ne’e temi ho naran Deklarasaun Rendimentu Bens no Interese”, Katak Komisariu Sergio iha ninian intervensaun.
Komisariu Sergio konvida Timoroan sira assume kargu titular polítiku, servidór povu ho kargu xefia sira iha instituisaun públiku uza oportunidade ida ne’e lolon liman no fó hanoin ba malu hodi ko’alia kona-ba Lei MPCC ne’ebé tama ona iha entrada em vigór hahú Segunda-feira 22 Fulan Fevereiru tinan 2021.
Rejime jurídiku deklarasaun katak Komisariu Sergio Hornai mai ho medida administrativa no investigativa ho nia karakteristika obrigatóriu. Ba ajentes deklarante sira sei presta sira nian deklarasaun hatuur medida jerál sira ba prevensaun, kona-ba rejime deklarasaun rendimentu, bein no interese, defini krimi korrupsaun, pena aplikavel no meiu espesiál atu hetan no rai prova sira.
Komisariu Sergio elabora katak rejime jurídiku deklarasaun ne’e ko’alia mós períodu deklarasaun ne’ebé deklarante sira tenke aprezenta : 1) Deklarasaun inisiál, to’o loron-30 hafoin simu tomada-de-pose ba kargu ka hahú funsaun no iha informasaun kona-ba bens no interese ne’ebé iha to’o data simu pose kargu ha hahú funsaun; 2) Deklarasaun Anual, to’o loron-31 Janeiru tinan tuirmai nian no kompletu tinan sivíl (1 Janeiru to’o 31 Dezembru); 3) Deklarasaun Final , to’o loron-31 hafoin ramata kargu ka funsaun no kompleta períudu 1 Janeiru to’o data ramata kargu ka funsaun; 4) Dekalrasaun Pós-ezersísiu, tinan-tinan, iha tinan tolu tuirmai depois ramata kargu ka funsaun no kompleta tiha períudu fulan 12 tinan ida-ida nian, sura hosi loron no fulan ramata kargu ka funsaun; 6). Deklarasaun ne’e bele aprezenta iha tempu ne’ebé de’it, liuhosi inisiativa deklarante nian, bainhira de’it iha alterasaun ba ninia bens no interese. 7) Deklarasaun ad hoc, autoridade kompetente bele ezije ba kualkér ema ida-ne’ebé hala’o funsaun ka kargu públiku, ne’ebé la pertense ba lista hosi ema ne’ebé iha obrigasaun atu deklara, atu aprezenta deklarasaun ad hoc ida. Konteúdu deklarasaun nian
“Deklarasaun, ne’ebé aprezenta tiha ba autoridade kompetente, tenke tau ho informasaun ne’ebé kona-ba interese, rendimentu, bens, obrigasaun no despeza deklarante nian no ninia agregadu familiár nian, iha rai-laran no iha rai-liur,” Komisariu Sergio afirma.
Ho sabedoria ne’ebé Timoroan tituar polítiku no servidor públiku sira iha hodi obedese ba implementasaun lei MPCC ne’e, atu hametin integridade Estadu mai husi ajénte servisu na’in públika Estadu ninian nu’udar responsabilidade boot atu hametin onestidade, transparénsia, no akuntabilidade ba povu no nasaun nian naran di’ak, orgullu no previléiju iha luta kontra korrupsaun.
Iha tempu badak kargu titulár polítiku sei ba deklara iha Tribunál Rekursu no kargu funsaun públiku nian sira sei mai deklara iha CAC. Eseptu Prezidente Tribunál Rekursu, Prokurador Jerál Republika ho Adjuntu Prokurador no Provedor Direitus Humanus mai deklara iha CAC.
Komisariu Sergio mós esplika katak orgaun soberanu haat (4) Tribunál, fiskalizador, ezekutivu no prezidenti republika, instituisaun autonomu ne’ebé mak Lei Nu. 7/2020 rekere tenki deklara ninian rikusoin inklui membru agregadu familiar sira tenke aprezenta.
Komisaun sei halo arolamentu (pendaftaran pejabat Negara) ne’ebé sei mai presta sira ninian deklarasaun rikusoin tuir mapamentu Komisaun estabelese. no Komisaun husu no apela ba instituisaun hotu-hotu, sidadaun hotu inklui familia, sira ne’ebé mak kaer kargu titular no kaer kargu iha administrasaun públiku nian atu kolabora no kontribui ba implementasaun Lei MPCC.
Iha periodu aprezentasaun deklarasaun rikusoin ne’e, iha pontu balun importante ne’ebé mak presiza deklarante sira hatene mak; IDA hahú nia momentu simu posse, RUA finál tamba kargu ne’ebé nia kaer ne’e remata ohin ou aban bainrua iha tinan tolu nia laran tenki aprezenta ninian deklarasaun, TOLU Deklarasaun anuál katak funsionariu sira ne’ebé tuir artigu MPCC tinan-tinan hahú dia 31 Janeiru too iha dia 31 Dezembro hakarak ka lakohi hotu-hotu tenki deklara, HAT Pos ezersísiu katak mandatu no kargu ne’ebé FP ida simu-asume hafoin la iha tan disvinkula husi ninian pozisaun. Ba deputadu sira nian mandatu hotu ona, la re-eleitu, membru governu ida troka tamba iha remodelasaun hodi obriga nia sees husi kargu. Maibé, nia obrigatóriu tenke halo deklarasaun iha tinan tolu (3) ba iha CAC no TR atu haree durante nia azerse ninian funsaun deskonfia iha manobra no aranju ruma ba iha konflitu interese, LIMA iha kualker momentu bele aprezenta deklarasaun ruma ba iha autoridade sira karik ema ne’e aprezenta ona ninian rikusoin maibé manan jogu ruma iha casino ou SDSB, hetan doasaun ruma husi doador ruma ba nia hodi ninian rikeza aumenta iha ne’ebé presiza halo artikulasaun, NEEN Deklarasaun Ad-Hoc ka deklarasaun komplementar ruma ne’ebé instituisaun ne’e presiza atu bele rona no simu husi instituisaun sira ka ema sira ne’ebé mak sujeita ba deklarasaun maibé la vinkula iha artigu 29 liuliu ba iha pesoál obrigadu deklara. (*)
