Dili – Comissao Anti Corrupcão (CAC) Segunda-feira (22/2) ohin komemora tinan 11 ninian ezistensia hamutuk ho chefias rekursus humanus instituisaun autonom, Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL), Forsa Defesa (F-FDTL), linhas ministeriais no ofisialmente lansa implementasaun Lei Nu. 7/2020 26 de Agosto- Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun (MPCC) iha Salaun Kay Rala Xanana Ministeriu Finansas Aitarak Laran Dili.
Presente iha lansamentu ofisial no sai orador iha serimonia ne’e mak reprezentante orgaun soberanu ezekutivu Ministro Prezidensia Konselhu Ministru Dr. Fidelis Leite Magalhaes, orgaun judisial Juiz Tribunal Rekursu Meritisima Dra. Jacinta Correia, orgaun fiskaliador Prezidenti Komisaun A Parlamentu Nasional (PN) Dr. Joaquim “Boraluli” dos Santos.
Komisariu CAC Dr. Sergio Hornai iha ninian liafuan bemvindus agradese no komprementa konvidadus sira ninian disponibilidade tempu mai atende no partisipa iha konferensia loron ida ho tema “Prezensa Lei MPCC nu’udar inovasaun ba komprimisu Estadu hodi Prevene no Kombate Korrupsaun iha Timor-Leste”.
Komisariu Sergio salienta iha biban komemorasaun Decimo Primeiro aniversariu ohin katak ho komemorasaun tinan ne’e, servidor povu sira bele fo hakat, hare’e no rejista importante iha prekursu Estadu Timor-Leste ninian.
Komisariu Sergio konvida Timoroan sira assume kargu titular politiku, servidor povu ho kargu chefia sira iha instituisaun publiku uza oportunidade ida ne’e lolon liman no fo hanoin ba malu hodi koalia kona-ba Lei MPCC ne’ebé tama ona iha entrada em vigor hahu Segunda-feira (22/2) ohin.
Ho sabedoria ne’ebé Timoroan tituar poliriku no servidor publiku sira iha hodi obedese ba implementasaun lei MPCC ne’e, atu hametin integridade Estadu mai husi ajente servisu nain publika Estadu ninian nudar responsabilidade boot atu hametin honestidade, transparensia, no akuntabilidade ba povu no nasaun nian naran diak, orgulhu no previleiju iha luta kontra korrupsaun.
Iha tempu badak, Komisaun sei halo arolamentu ba listas kargu chefia sira no kargu funsoens ne’ebé sei sujeita ba deklarasaun bens no interese hahu husi ohin too iha loron 31 Julho instituisaun hotu sei aprezenta no hatoo informasaun kona-ba lista kargu chefia sira.
Kargu titular politiku sei ba deklara iha Tribunal Rekursu no kargu funsaun publiku nian sira sei mai deklara iha CAC. Ekseptu Preidenti Tribunal Rekursu, Prokurador Jeral Republika ho Adjunto Prokurador no Provedor Direitus Humanus mai deklara iha CAC.
Implementasaun Lei Nu. 7/2020 Agosto espesialmente deklarasaun bens no interese ne’e, Komisaun sei pundera, kautela, halo artikulasaun ho vizaun tenki iha konhesimentu no iha planeamentu ida diak nune’e sekuensia sira ne’ebé hatu’ur iha lei MPCC ne’e, Komisaun bele ezekuta hodi la tau kauza ba Timoroan servidor povu ninian personalidade.
Tamba, katak Komisariu Sergio Deklarasaun Bens e Intereses ne’e konstitui ema ninian personalidade, ema fo informasaun ho dadus pesoal ba iha ninian rikezas no rendimentu obrigado tenki deklara.
“Atu implementa lei ne’e pesoal CAC tenki iha kapasidade, integridade, responsabilidade para implementa lei ne’e ho rigor no loloos, tuir legalidade, objetividade, imparsial, independente,” Katak Komisariu Sergio.
Komiaariu CAC Sergio admiti, Komisaun seidauk iha kbit hanesan instituisaun iha nasaun seluk ne’ebé buat hotu-hotu kompletu maibe ho komitmentu Timoroan hotu nian Timor-Leste tenki hahu no organiza atu kompleta.
Komisariu Sergio mos esplika katak orgaun soberanu hat (4) Tribunal, fiskalizador, ezekutivu no prezidenti republika, instituisaun autonomu ne’ebé mak Lei Nu. 7/2020 rekere tenki deklara ninian rikusoi inklui membru agregadu familiar sira tenki aprezenta.
KOmisaun sei halo arolamentu (pendaftaran pejabat Negara) ne’ebé sei mai presta sira ninian deklara rikusoi tuir mapamentu Komisaun estabelese. no Komisaun husu no apela ba instituisaun hotu-hotu, sidadaun hotu inklui familia, sira ne’ebé mak kaer kargu titular no kaer kargu iha administrasaun publiku nian atu kolabora no kontribui ba implementasaun Lei MPCC.
“Tamba, ita rekere tiha ona ita ninian direitu atu Estado fo remunerasaun mai ita maibe Estado mos husu ita nian dever kontribuisaun atu fo deklarasaun hodi nune’e Estadu bele halo kontrolu iha durante period mandate hodi evita enrikesimentu ilisitu, pose rikeza injustifikada sira durante mandate atu evita konflitu inreses,” Komisariu Sergio afirma.
Komisariu Sergio mos esplika Komisaun ninian planu hodi halo arolamentu too loron 31 Fulan Julho 2021. Ho nune’e, servisu sei efeitu iha fulan Setembro ba kargu chefia sira ne’ebé aroladu ona no total funsionariu ho ninian familia ne’ebé mak sei sujeita ba deklarasaun rikusoi nian.
“Sanksaun sira kontra Lei MPCC mak sanksaun administrative, sanksaun disiplinar no sanksaun penal,” Komisariu CAC Sergio Hornai sublinha.
Iha periodu aprezentasaun deklarasaun rikusoi ne’e, iha pontu balun importante ne’ebe mak presija deklarantes sira hatene; IDA hahu nia momentu simu posse, RUA final tamba kargu ne’ebé nia kaer ne’e remata ohin ou aban bainrua iha tinan tolu nia laran tenki aprezenta ninian deklarasaun, TOLU Deklarasaun annual katak funsionariu sira ne’ebé tuir artigu MPCC tinan-tinan hahu dia 31 Janeiru too iha dia 31 Dezembro hakarak ka lakohi hotu-hotu tenki deklara, HAT Post ezersisiu katak mandate no kargu ne’ebé FP ida simu-asume hafoin la iha tan disvinkula husi ninian pozisaun. Ba deputadu sira nian mandate hotu ona, la re-eleitu, membru governu ida troka tamba iha remodelasaun hodi obriga nia se’es husi kargu. Maibe, nia obrigatoriu tenki halo deklarasaun iha tinan tolu (3) ba iha CAC no TR atu hare’e durante nia azerse ninian funsaun diskunfia iha manobra no aranju ruma bai ha konflitu interese, LIMA iha kualker momentu bele aprezenta deklarasaun ruma ba iha autoridade sira karik ema ne’e aprezenta ona ninian rikusoi maibe manan jogu ruma iha casino ou SDSB, hetan doasaun ruma husi doador ruma ba nia hodi ninian rikeza aumenta iha ne’ebé presija halo artikulasaun, NE’EN Deklarasaun Ad-Hoc ka deklarasaun komplementar ruma ne’ebé instituisaun ne’e presija atu bele rona no simu husi instituisaun sir aka ema sira ne’ebé mak sujeita ba deklarasaun maibe la vincula iha artigu 29 liuliu ba iha pesoal obrigado deklara. (*)
