CAC Reprezenta TL Selebra Loron Mundiál Kontra Korrupsaun ho Semináriu Loron ida iha Salaun Laline Lariguto

Dili – Comissão Anti-Corrupçã (CAC) reprezenta Estadu Timor-Leste (TL) Kinta-feira (9/12) ne’e realiza komemorasaun Loron Mundiál Anti-Korrupsaun tinan 2021 iha Salaun Laline Lariguto CNE Colmera Dili. Serimonia komemorasaun ne’e CAC hala’o seminariu loron ida ho tema “O nian Dieitu, O nian Papel, Dehan Lae ba Korrupsaun”.

Serimonia hahú ho orasaun, kanta Hinu Nasionál Pátria Pátria no loke video mensajen Na’i Prezidenti Repúblika Demokratika Timor-Leste (RDTL) Dr. Francisco Lu-Olo nian ba nasaun.

Prezidente Repúblika Dr. Francisco Guterres Lu-Olo ninian mensajen ba nasaun iha komemorasaun Loron Mundiál Anti-Korrupsaun tinan ne’e hateten “Korrupsaun hanesan fenomenon ida ne’ebé akontese iha mundu tomak no sai hanesan moras aat ida ne’ebé harahun sosiedade no hamonu Estadu hodi halo prejuiju boot, la’os deit ba aspeitu finanseiru maibé liu husi mós aspeitu morál,”.

Korrupsaun katak Nai Prezidenti Republika Dr. Lu-Olo iha ninian mensajen ba nasaun nu’udar asuntu kompleksu tebes tamba mosu ho formas oin-oin, hanesan moras todan ida ne’ebé bele kona no da’et ba ita hotu. Nune’e, presiza esforsu ita (Timoroan) hotu nian esforsu maka’as idak-idak no ita hotu atu prevene no kombate.

Luta kontra korrupsaun katak Na’i Prezidente Repúblika Dr. Lu-Olo labele husik ba loron seluk, husik ba loron aban, moras aat ne’e sei da’et no buras ba bebeik hanesan ho moras bain-bain. “Ita idak-idak iha direitu no dever atu hateten lae ba korrupsaun,” Afirma Na’i Prezidente Repúblika Dr. Lu-Olo iha ninian mensajen ba povu no nasaun doben TL.

Lian nakloke no bemvindu husi Komisariu Sergio Hornai no kontinua ho diskursu husi Prezidente Tribunál Rekursu Meritisimu Juiz Dr. Deolindo dos Santos, Reprezentante UN nian iha TL Roy Trivedy no reprezentante PM Jeneral Taur Matan Ruak DR. Azevedo Marcal.

Lori Komisaun nian naran hakarak hato’o bemvindo ba partisipantes sira bele simu konvite CAC ninian hodi bele mai hamutuk komemora Loron Mundiál Kontra Korrupsaun ne’ebé Nasaun Unidas foti loron ida ne’e sai loron importante ba iha Estadu Parte sira hotu atu bele hola medida sira oinsa atu eradika kriminalidade korrupsaun iha Estadu Membru sira.

Sub-Tema iha komemorasaun Loron Mundiál Anti Korrupsaun tinan 2021 nian ne’e mak “Ha’u ho ita halo ona saida hodi impede korrupsaun iha Timor-Leste” atu hatudu ba Timoroan sira oinsá bele halo esforsu hotu hodi halo rekoperasaun ekonomia no hametin integridade Timoroan sira nian iha idak-idak nian servisu fatin.

Iha tinan 2020 ONU, katak Komisariu Sergio Hornai re-afirma ninian pozisaun ba Estadu Parte nian hotu-hotu atu halo esforsu sira hodi halo rekoperasaun ba iha ninian ekonomia sira no husu ba Estadu Parte sira atu hametin ninian integridade hanesan Estadu Membru iha tratadu UNCAC.

Ohin ita selebra Loron Mundiál Kontra Korrupsaun nu’udar Estadu Membru tratadu UNCAC, ita halibur malu iha fatin ida ne’e hodi komemora no fresteza. Maibé, keta haluha mós katak ita (jerente Estadu Timorense) simu responsabilidade boot ida hanesan pioneiru, implementador iha traballadór públiku Estadu nian atu bele asegura no garante politika Estadu nian atu halo prestasaun ida di’ak ba iha reforsu sira Estadu Direitu Demokrátiku ida ne’e ninian,” Katak Komisariu Sergio Hornai iha ninian intervensaun.

Sesaun dadersan seminariu ne’e, aprezenta oradore; Adjunta Prokurador Jerál Repúblika Remizia da Silva ho ninian paper “Papel Ministériu Públiku iha Ámbitu Prevene no Kombate Korrupsaun”, Prezidenti CFP Faustino Cardoso lori paper ho tópiku “Papel CFP hodi Prevene no Kombate Korrupsaun liga ho tema jerál komemorasaun”, Diretora JSMP Ana Paula Marcal ho ninian tópiku paper “Papel Sosiedade Sivíl iha Kontestu Prevene no Kombate Korrupsaun Haree husi Perspetiva Tema Jerál” no paper ho tópiku “Igreija nian Doutrina hodi Prevene no Kombate Korrupsaun” aprezenta husi Madre Guilhermina Marcal.

Sesaun loraik aprezenta husi oradór dr. Rui Maria de Araujo ho nian paper “Kontribuisaun Sosiedade Timorense nian iha Prevene no Kombate Korrupsaun” no termina ho aprezentasaun paper ho tópiku “Papel CI-TL (Media) iha Kontestu Prevene no Kombate Korrupsaun” husi orador Prezidenti CI Virgilio Guterres.

Hahú husi tinan estabelesimentu CAC nian iha tinan 2009 ho Lei Nú. 8/2009 15 Jullu, ofisialmente CAC nu’udar ajénsia anti-korrupsaun reprezenta Estadu TL iha komemorasaun Loron Mundiál Kontra Korrupsaun kada tinan.

Ida ne’e obrigasaun TL nian nu’udar Estadu membru tratadu UNCAC nian liu husi rezolusaun Parlamentu Nasionál TL no ratifika ona tuir aliñea f Nu. 3 husi artigu 95 Konstituisaun Repúblika Demokrática Timor-Leste (K-RDTL) ne’ebé Governu Timor-Leste proposta hodi ratifika adezaun TL nian ba Convenção da Organização das Nações Unidas contra Corrupção (UNCAC) iha tinan 2003 liu ba. Ratifikasaun TL nian adesaun ba UNCAC ofisialmente públika iha Jornál da República http://www.mj.gov.tl/…/docs/2008/serie_1/serie1_no46.pdf.

Konvensaun Nasaun Unidas Kontra Korrupsaun (UNCAC) úniku tratadu multilaterál anti-korrupsaun internasionál nian ne’ebé vinkula ba Estadu Membrus sira juridikamente. Negosia husi Estadus membrus Nasaun Unidas sira nian ne’ebé adopta tiha ona husi Assembleia Jerál Organizasaun Nasaun Unidas (ONU) nian iha fulan Outubro tinan 2003 no tama iha vigór iha fulan Dezembru tinan 2005.

Tratadu UNCAC ne’ebé TL halo parte nu’udar Estadu Membru selebra ninian loron ohin rekoñese importánsia medida preventiva no punitiva, aborda natureza trans-fronteiristika korrupsaun ninian ho ninian dispozisaun kona-ba kooperasaun internasionál no produtu retornu korrupsaun. Ida ne’e tuir duni misaun no vizaun CAC nian ne’ebé hatuur iha Lei Nú. 8/2009 15 Jullu – Estabelesimentu Comissão Anti-Corrupção no haforsa ho lezislasaun foun Lei Nú. 7/2020 – Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun (MPCC).

Eskritóriu ONU nian kona-ba droga no krime iha Viena Austria serve nu’udar Sekretariadu UNCAC nian no objetivu hamenus típu korrupsaun oin-oin ne’ebé mosu liu fronteira nasaun membru nian. Aktus krimi korrupsaun sira ne’e hanesan komérsiu ho influénsia no abuzu poder, nune’e mós korrupsaun iha setór privadu, pekulatu no lavagem de dinheiro ka fase osan.

Objetivu seluk tratadu UNCAC nian mak hametin ka fortalese aplikasaun lei internasional no kooperasaun judisial entre nasaun Estadu membru sira hodi fornese ba malu mekanismu jurídikus ho efikasia ba rekoperasaun internasional assets.

Partisipa sira iha serimonia komemorasaun Loron Mundial Kontra Korrupsaun tinan 2021 ne’e mak entidades tomak; Orgaun Soberanu hat (4), jerente senior seitor publiku, Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL), Polisia Cientifica Investigação Criminal (PCIC), Unidade Informasaun Finanseira (UIF) Banku Sentral (BCTL), seitor privadu, partidus politiku, Konfisoens Relijiosa, Media Nasional, Misaun Diplomatiku nasaun belun sira akredita mai TL, Organizasaun Naun Governamentais Timorense (FONGTIL), Lider Komunitariu, universitarius no stakeholders sira seluk kuaze nain 200 resin ne’ebé tula kamada hamutuk ho Komisaun iha ispiritu luta kontra korrupsaun iha TL durante tinan 10 CAC nian operasaun. (*)

CAC Intensiva Sensibiliza Lei MPCC ba Servidor Povu iha Aileu no Ermera Molok Komemora Loron Mundiál Anti-Korrupsaun

Aisirimou – Komisariu Adjuntu Comissão Anti-Corrupção (CAC) ba Asuntu Prevensaun no Sensibilizasaun Luis Sampaio Kinta-feira (2/12) dader ne’e sensibiliza Lei Nú. 7/2020 Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun (MPCC) ba servidor povu sira haknar-an iha Munisipiu Aileu.

Komisaun intensiva programa sensibilizasaun ba servidór povu sira iha teritoriu Timor laran tomak atu komemora Loron Mundiál Anti-Korrupsaun ne’ebé TL sei selebra iha loron 9 Dezembru semana oin.

Sorumutu sensibilizasaun ne’e Komisaun organiza ho tópiku “Hasa’e Koñesimentu Ajente Públiku Kona-ba Lei MPCC” atu hakle’an koñesimentu servidor Estadu sira iha liñas ministeriais no iha munisipiu atu bele hamenus rísku monu ba iha tentasaun krimi korrupsaun iha servisu fatin.

Komisariu Adjuntu Luis agradese ba servidor povu iha Munisipiu Aileu no hato’o apresiasaun kle’an hodi depozita tempu hodi hola parte iha divulgasaun Lei MPCC iha Salaun Sorumutu Administrasaun Munisipiu Aileu iha Aisirimou.

Munisipiu Aileu no iha fatin istóriku ba luta libertasaun nasionál Timoroan sira nian, Aisirimou lejislador sira formula no aprova unanimidade Lei Nú. 7/2020. Komisariu Adjuntu Luis Sampaio ninian esperansa katak Aileu oan sira bele sai nu’udar promotor iha luta foun Timoroan sira nian prevene no kombate korupsaun iha rai doben Timor-Leste.

Lei ne’e rásik lejislador konklui kuaze dekade ida nia laran tinan kotuk iha fatin istóriku ida ne’e duni, Aisirimou tinan kotuk. Formulasaun Lei ida ne’e envolve mós hanoin sira husi Sosiedade Sivíl (JSMP) no kamada sosiál sira hotu,” Katak Komisariu Sampaio iha ninian intervensaun.

Komisariu Adjuntu Sampaio hatutan teni, lei ida ne’e tuir pensamentu lejislador sira nian katak hatuur pensamentu superioridade, no korrupsaun hanesan virus ida. Ne’e duni, presiza partisipasaun husi entidade hotu-hotu hodi kombate korupsaun.

“Atividade ida ne’e hanesan kampaña sensibilizasaun hodi komemora ba loron mundiál anti-korupsaun nian ne’ebé sei monu iha loron 9 fulan Dezembru semana oin,” Komusariu Adjuntu Sampaio konklui.

Kinta-feira (2/12) ne’e, aktividades divulgasaun informasaun hanesan kona-ba Lei MPCC  nian hala’o mós iha kapitál munisipiu Ermera Gleno ne’ebé komitiva Komisaun nian lidera husi Komisariu CAC Sergio Hornai. (*)

Luta Kontra Korrupsaun, Timoroan sira Presiza Re-Komunga Liafuan Lulik Fundador Nasaun RDTL Maktoban Nai Prezidenti Nicolau Lobato no Vicente Reis nian

Gleno- Komisariu Comissão Anti-Corrupção (CAC) Sergio Hornai hateten luta foun Timoroan sira hafoin marka istória heroiku iha Luta Libertasaun Nasionál pasadu durante tinan 24 nian laran mak Luta Kontra Korrupsaun. Luta foun ida ne’e Timoroan sira presiza komunga fila-fali palavra sagradu husi fundador nasaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste (RDTL) Maktoban Nai Prezidenti Nicolau Lobato “ Sabemos Podemos, Devemos Vencer” no Vicente Reis “A União Faz a Forca Para a Nossa Conquista”.

Komisariu Segio hatete, Timoroan hotu-hotu (feto no mane) presiza halo re-invensaun ba ita ninian aman fundador nasaun Nai Prezidenti Saudozu Nicolão Lobato ne’ebé hatete Sabemos Podemos, Devemos Vencer ho ninian Camarada Saudozu Vicente Reis ho ninia kamarada sira seluk nian palavra de ordem ne’ebé hatete mos a União Faz a Forca Para a Nossa Conquista.

Komisariu kasu lia hirak ba funsionariu publiku nudar servidor povu no Estado Timor-Leste wainhira sai orador principal iha programa sensibilizasaun Lei MPCC ne’ebé Komisaun rasik organiza ho topiku sentral “Hasae Konhesimentu Ajente Publiku Kona-ba Lei MPCC” iha Salaun Administrasaun Munisipiu Ermera Gleno iha loron Kinta-feira (2/12) semana ne’e.

Iha luta foun ida ne’e, Timoroan sira mos presija re-vizita prinsipiu tolu (3) iha luta rezisténsia pasadu nian; “Rezistir, Aprender e Produzir” atu hakat ba iha pasu foun Timoroan tomak feto no mane sira nian iha implementasaun Lei Nu. 7/2020 Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun – MPCC.

Tanba sá mak ita tenke kontinua reziste, aprende no produz hodi fó benefisiu ba ita nia rain? Saudozu Sahe temi hela palavra de ordem ida ne’e união faz a forca para a nossa conquista. Se nune’e duni iha relasionamentu ba iha ita nia sorumutu lei Medidas Prevenção Combate Corrupção. Ita hotu-hotu seidauk iha esperiensia ba implemntasaun lei MPCC nian. Ita hotu tenke reziste no buka hatene hodi produz,” Komisariu Sergio hatutan teni.

Iha sorumutu ne’e Komisariu Sergio kontinua bolu Timoroan sira ninian konsiensia atu komunga hikas palavras tolu (3) ne’ebé familiar ho Asswain patriotas, lutadores no libertadores sira ninian ispiritu nasionalizmu durante Luta Libertasaun Nasionál nu’udar dever morál.

Dever morál Timoroan sira hotu atu buka hatene liu tan iha luta foun iha tempu Ukun Rasik-An “Husi reziste, aprende no produz buat foun ruma ba moris diak ba povu no nasaun doben Timor-Leste ne’e ninian,”.

Ho Lei MPCC ne’ebé iha hela ita nia leet, ita tenta atu reziste, buka hatene, hodi nune’e ita aprende lisaun sira, komprende lei ne’e hodi fó dalan ba ita ba oin atu produs efeitu pozitivu ruma ba ita nia rain no moris diak povu doben rai murak ida ne’e ninian”, Katak Komisario Sergio. (*)

Timoroan hotu iha Direitu sai FP, Mais iha Obrigasaun Kontra Korrupsaun

Gleno – Komisariu Comissão Anti-Corrupção (CAC) Sergio Hornai hateten katak Timoroan hotu iha direitu atu sai Funsionariu Publiku (FP) maibe iha mos obrigasaun atu defende idak-idak nian honra no privileiju nudar FP atu hateten lae ba krimi korrupsaun iha idak-idak nian servisu fatin iha instituisaun publiku tomak.

Objetivu husi prgorama sensibilizasaun Lei MPCC ba dirijentes munisipial ne’e atu haklean konhesimentu servidor Estadu sira iha linhas ministeriais no iha munisipius sira atu bele evita an hodi hamenus risku monu ba iha tentasaun krimi korrupsaun iha servisu fatin.

Ema (Timoroan) hotu-hotu iha direitu atu sai funsionariu públiku, asume kargu (chefias) no (sai) dirijente iha instituisaun publiku! Maibé, tenke iha mós papel atu kontribui kombate aktus korrupsaun iha idak-idak nia-an no perante iha sosiedade,” Katak Komisariu Hornai ba partisipantes sira.

Komisariu kasu lia hirak wainhira sai orador principal iha programa sensibilizasaun Lei MPCC ne’ebé Komisaun rasik organiza ho topiku sentral “Hasae Konhesimentu Ajente Publiku Kona-ba Lei MPCC” iha Salaun Administrasaun Munisipiu Ermera Gleno iha loron Kinta-feira (2/12) horseik.

Komisariu Hornai hateten liu tan katak Timor-Leste nudar Estadu Parte ba United Nations Convention against Corruption (UNCAC) ka Konvensaun Nasaun Unidas Kontra Korrupsaun nian ne’ebé TL ratifika iha tinan 2003 liu ba, sei komemora Loron Mundial Kontra Korrupsaun 2021 ne’ebé sei realiza iha loron 9 fulan Dezembru semana oin iha Dili ho tema jeral “O nia Direitu, o nia Papel, Dehan Lae ba Korrupsaun” iha Dili.

Ispiritu komemorasaun Loron Mundial Kontra Korrupsaun tinan ne’e, Komisariu CAC Sergio Hornai iha oportunidade diseminasaun Lei Nu. 7/2020 Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun (MPCC) iha kapital Munisipiu Ermera Gleno husu ba Timoroan tomak liu-liu servidor povu Timorense atu refleta fali idak-idak nian direitu atu sai Funsionariu Publiku (FP) maibe mos dever FP sira nian halo parte iha misaun sagradu kontra krimi korrupsaun.      

Komisariu Hornai iha oportunidade ida ne’e, motiva FP haknar an iha Munisipiu Ermera ne’ebé assume kargu chefias hanesan administradór, diretór no chefe departamentu sira iha munisipiu Ermera reafirma ispiritu nasionalismu no patriotizmu hadomi rai doben Timor ne’e atu hatete lae ba korrupsaun.

Komisariu Hornai hatutan liu tan katak aksaun no prátika sira ho valór integridade aas iha ida idak nian servisu fatin sei garante lori dezenvolvimentu integradu, sustentavel ba sosiedade Timorense hodi kore povu nia terus, susar no kiak tomak.

Komisariu Sergio husu ema hotu atu halo refleksaun ba ida idak nia-an katak (Timoroan) idak-idak halo ona saida ba rai no povu Timor-Leste hodi impede no kombate korrupsaun iha rai sagradu no rai lulik Timor-Leste ida ne’e?

Husu ida idak nia-an, saida mak ita halo ona, no saida mak ita sei halo hodi prevene aktus korrupsaun atu lori dezenvolvimentu ida di’ak ba ita nia rain doben Timor-Leste,” Komisariu Sergio akresenta.

Komisariu Sergio mós hato’o agradese wa’in ba partisipante liu 100 ne’ebé hatudu sira ninia vontade diak, pasensia, kuriosidade no entuziasmu boot husik tempu mai partisipa no akompaña programa sensibilizasaun ne’e to’o rohan.

Espera katak, sensibilizasaun lei nú 7/2020-MPCC ne’e sei sai bukae hodi haluan servidór públiku Munisipiu Ermera sira ninia orizonte no koñesimentu ba prevene hahalok aat korrupsaun iha rai doben Timor-Leste,” Komisariu Hornai sublinha. (*)