Comissão Anti-Corrupção

Dili- Komisariu Comissão Anti-Corrupção (CAC) Sergio Hornai re-afirma ezijénsia Lei Nú. 7/2020-Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun (MPCC) katak, la iha ona tempu ba servidór Estadu sira atu diskute no halo negosiasaun kona-ba deklarasaun rikusoin nian.

Agora tempu ona atu ajénte públiku sira obrigatoriamente tenke kumpre de’it ba lei MPCC hodi deklara nia rikusoin mai iha CAC no Tribunál Rekursu.

Komisariu Sergio ko’alia lia hirak ne’e ba kargu dirijente no funsionáriu sira iha Ministériu Saude bainhira hamutuk ho Komisariu Adjuntu Luis Sampaio no ekipa tékniku DRBI kumpre konvite Ministra Saude nian ba hala’o aprezentasaun Sistema Plataforma online kona-ba Deklarasaun Rendimentu, Bens no Interese (DRBI) iha edifisiu Palásiu Sinzas, Caicoli Dili, Tersa-feira (1/3).

“La iha ona tempu ita atu diskute, ne’e lei ita tenke kumpre. Hakarak ka lakohi, ita boot sira ho ha’u komprimenta de’it ba lei ne’e. Deklara ita boot ninian mai iha CAC no ha’u sei deklara ha’u nian ba iha Tribunál (Rekursu)”, katak komisariu Segio.

“Ita la diskute kona-ba lei. Ida ne’e tempu ona ita halo aplikasaun ba lei. Karik iha tempu ruma mak ita halo fali diagnostika ruma hodi reaktualiza. Agora ita husik la’o to’o tinan lima mai mak ita avalia. Ninian vantajen no desvantajen iha ne’ebé no ita sei bele halo melloramentu,” Komisariu Sergio hatutan teni.

Komisariu Sergio haktuir liu tan katak, ba tribunál dehan lei atu kumpre no halo tuir de’it lei MPCC no la iha tan negosiasaun entre deklarante no autoridade kompetente sira.

“Lei mak nune’e! rigór ka fleksivel? lei ne’e rigór! Iha autoridade ka la iha? Lei iha nia autoridade! Ohin itrua tur hamutuk, aban ha’u bele hatudu liman ba ó, ó ba tur iha ne’eba. Pasénsi!, mas tenke ho objetividade no legalidade. Tan ne’e, lei ne’e obriga ita kumpri, la iha tan negosiasaun. Posteriormente, ita haree nia esesu sira, no agora, ita so kumpre no kumpre de’it”, hakotu komisariu Sergio. (*)

Dili- Lider instituisaun haat (4): Provedoria Direitu Umanu no Justisa (PDHJ), Komisaun Funsaun Públika (CFP), Comissão Anti-Corrupção (CAC) no Inspeksaun Jerál Estadu (IJE) Segunda-feira (28/02) ofisialmente husik ekipa fiskalizadór hamutuk na’in 28 ba tereñu hodi ba hala’o monitorizasaun no fiskalizasaun ba kampaña Eleisaun Prezidénsiál (ElPres) 2022-2027 iha Edifisiu PDHJ, Caicoli Dili.

Komisariu CAC Sergio iha ninia intervensaun hatete katak, ekipa fiskalizadór hirak ne’e sei tulun liu tan orgaun kontrolu sira seluk, liu-liu CAC rásik atu bele halo deskobrimentu sira kona-ba infrasaun sira ne’ebé bele akontese durante iha kampaña eleitorál iha tereñu.

Komisariu Sergio hatete katak, ho prezensa fiskalizadór sira ne’e iha tereñu sei tulun liu tan CAC hodi monitoriza aktus krime korrupsaun sira hanesan pekulatu de uzu, abuzu poder, no funsionáriu instituisaun balun nia reprezentante sira ne’ebé hola parte iha komisiu kampaña ne’e, karik la kumpre ba regras no lei ne’ebé iha.

“Ho monitorizasaun Ida ne’e, Sira bele deskobre buat ruma no relata mai orgaun kontrolu hanesan CAC no orgaun kontrolu sira seluk, nune’e Ita bele halo melloramentu ba ita nia sistema sira, Liu Liu partidu polítiku ho nia apoiantes sira bele tau konsiderasaun hodi garante prosesu eleisaun Ida di’ak no demokratiku”, katak Komisariu Sergio.

Komisariu Sergio hatutan, ba atividade monitorizasaun iha prosesu kampaña no eleisaun ne’e sei akompaña mós husi ekipa CAC rásik ne’ebé sei hala’o atividade monitorizasaun absoluta durante iha kampaña, prosesu votasaun nian to’o ba apuramentu finál tuir tempu ne’ebé temi iha kalendáriu publikasaun CNE nian.

“CAC nu’udar orgaun polisiál espesializadab ba krime korrupsaun ninian iha kualker momentu sei tun ba fatin kampa`na, eleisaun no apuramentu finál atu akompaña halo observasaun no fiskalizasaun ba aktus eleitorál sira”, afirma Komisariu Sergio.

Partisipa iha atividade ne’e, Komisariu CAC Sergio Hornai, PDHJ, IGE, reprezentante CFP no ekipa fiskalizadór sira. (*)

Dili- Komisariu Adjuntu Comissão Anti-Corrupção (CAC) ba Servisu Asuntu Prevensaun no Sensibilizasaun Luis de Oliveira Sampaio akompaña husi Xefe Unidade Inspesaun no Monitorizasaun Antonino Alves no Espesialista Anti-Korrupsaun (EAK) Kinta-Feira (24/2) hala’o sorumutu aprezentasaun relatóriu monitorizasaun no inspesaun projetu liña eletrisidade sira ‘on going’ iha teritoriu Timor laran ba ekipa jerente EDTL, EP iha salaun enkontru EDTL, Caicoli Dili.

Objetivu husi sorumutu aprezentasaun ne’e parte rua halo diskusaun no buka entendimentu ida di’ak kona-ba deskobrimentu sira ne’ebé CAC releva iha tereñu liu-liu projeitu sira ne’ebé EDTL, EP fornese ba CAC iha tinan 2021 liuba, no akonsella EDTL, EP atu ezerse sira nia papel kontrolu no supervizaun ho efetivu ba obra ka projeitu sira ne’ebé EDTL, EP selebra kontratu ho empreza sira.

Iha sorumutu ne’e, Ekipa CAC lideradu Adjuntu Luis revela pontus importante sira kona-ba projetu sira abandonadu, projetu sira ne’ebé progresu pagamentu la tuir kondisaun reál iha tereñu no mós konstrusaun sira la tuir dezeñu no BoQ.

Bazeia ba dadus sira husi EDTL, EP no konfirmasaun husi responsavel sira iha EDTL, EP katak projetu ‘on going’ hirak-ne’e maioria hetan adjudikasaun direta, no empreza hirak ne’e la iha kapasidade no rekursu atu implementa, no projetu sira ne’e tenke sub-kontratu fali ba kompaña seluk.

Ekipa CAC rekomenda no akonsella ekipa EDTL, EP atu fó atensaun no konsiderasaun ba pontus irregularidade sira ne’ebé CAC deskobre iha tereñu. Entre deskobrimentu hirak-ne’e hadutu indisius forte ba krime korrupsaun konsumadu ne’ebé rezulta prezuizu signifikante ba estadu no ba hirak –ne’e sei trata tuir nia dalan própriu ne’ebé lei defini ona.

Komisariu Adjuntu Luis husu ekipa EDTL, EP atu buka solusaun hodi rezolve aktus irregularidade sira ne’e, no husu mós atu aktus irregularidade sira ne’e labele akontese fila-fali ba projetu sira seluk iha futuru.

“Ida ne’e iha ámbitu servisu prevensaun nian, ita mai. Importante tebes ba instituisaun estadu hotu hamutuk kopera di’ak ho CAC. Ita bele halo prevensaun di’ak liu hodi asegura osan povu nian, no evita estadu hetan prejuizu ba projetu sira ne’ebé lao,” Katak Adjuntu Luis.

“Ba ami preokupa mak ne’e, bainhira ita lakohi prevene, no osan estadu nian monu ba interese seluk, mezmu ita sei lori duni ema hirak ne’e ba tribunál, maibé osan estadu kontinua lakon no labele rekupera fali”, Adjuntu Luis hatutan teni.

Komisariu Adjuntu Luis subliña nafatin katak, Lei nú. 8/2009, 15 jullu kona-ba Kriasaun Komisaun Anti-Korrupsaun, artigu 5 nú. 1 define katak, iha materia prevensaun nian, Komisaun iha kompeténsia atu a) rekolla no análiza informasaun kona-ba kauza sir aba prevensaun korrupsaun; b) hala’o asaun konsensializasaun públiku ho objetivu atu limita aktu korrupsaun liu husi motiva ema atu halo medidas prevensaun ka reduz aktus sira ne’ebé fó fatin ba akontese krime korrupsaun; c) akonsella instituisaun públiku sira kona-ba oinsá prevene no kombate korrupsaun.

Nune’e mós iha dekretu lei nú 23/2015, 29 jullu Estrutura Orgánika Komisaun Anti-Korrupsaun iha artigu 9 hatete, Unidade inspeksaun no monitorizasaun nia responsavel atu apóiu partsipasaun no sensibilizasaun sosiál no emprezariál, ho monitorizasaun ba situasaun indikadór sira korrupsaun nian iha administrasaun direta no indireta sira estadu nian, inklui jestaun setór públiku emprezariál, susetiva ba kompromete nia fiabilidade no intergridade iha boa governasaun.

Hatan ba pontus rekomendasaun no deskobrimentu sira ne’e, Ekipa EDTL ne’ebé foin transforma ba Empreza Públika iha tinan liu-ba, ne’ebé mai ho estrutura foun ne’e rekoñese mós projetu fiskál tuan sira ne’e barak mak hetan problema no komplesidade oioin.

Nune’e estrutura foun ne’e simu no sei buka solusaun hodi koopera nafatin ho CAC hodi tau atensaun no prioritiza salva hikas osan estadu nian ba projetu ‘on going’ sira, liu-liu ba projetu sira ne’ebé la tuir dezeñu ho BoQ no projetu sira ne’ebé progresu pagamentu la kondiz ho progresu fíziku iha tereñu.

Aleinde ne’e, EDTL mós sei buka solusaun mós ba projetu sira ne’ebé abandonadu, no projetu sira ne’ebé komunidade sira seidauk asesu ba liña eletrisidade, mezmu nia progresu fíziku atinje totál ona.

Ekipa EDTL ne’ebé foin transforma ba empreza públiku ne’e mós kompromete katak, ba problema sira ne’ebé kauza estadu hetan prejuizu no la bele rekupera hikas estadu nia osan, nune’e husik ba Komisaun atu avansa ba prosesu investigasaun kriminál nian. (*)

Dili – Comissao Anti Corrupcão (CAC) Tersa-feira (22/2) ohin komemora tinan 12 ninian ezisténsia hamutuk ho chefias rekursus humanus instituisaun autonoma, Inspetór kada ministériu, liñas ministeriais no ofisialmente lansa Sistema Plataforma Online Deklarasaun Rendimentu Bens no Interese iha Salaun Laline Lariguto CNE Colmera Dili.

Presente iha serimonia ofisiál ne’e mak reprezentante orgaun soberanu ezekutivu Ministru Prezidensia Konsellu Ministru Dr. Fidelis Leite Magalhaes, Prokurador Jerál Repúblika Dr. Alfonso Lopez, Ministro Edukasaun Dr. Armindo Maia, Vise Ministra Solidaridade Sosial Dra. Signi Verdial, Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL), Forsa Defesa (F-FDTL), orgaun judisiál Juiz Tribunál Rekursu, orgaun fiskaliador Parlamentu Nasionál (PN).

Komisariu CAC Dr. Sergio Hornai iha ninian liafuan bemvindu agradese no komprimenta konvidadus sira ninian disponibilidade tempu mai partisipa iha serimonia loron ida ne’e ho tema “Lansamentu Ofisiál ba Plataforma Online Sistema Deklarasaun Bens no Intereses ne’ebé Regula iha Lei Medidas Prevensaun no Kombate Korrupsaun MPCC”.

Komisariu Sergio salienta iha biban komemorasaun Desimu Segundu Aniversáriu ohin katak, ho komemorasaun tinan ne’e nu’udar aktu importante atu hasa’e no hametin integridade ajente públiku Estadu nian atu prevene konflitu interese sira.

“Lei ne’e define ho klareza ba ema sira ne’ebé okupa kargu iha pozisaun estruturál no finansiál iha instituisaun públiku direta no indireta Estadu nian sei presta sira ninian deklarasaun ba autoridade kompetente ne’ebé lei ne’e temi ho naran Deklarasaun Rendimentu Bens no Interese”, Katak Komisariu Sergio iha ninian intervensaun.

Komisariu Sergio konvida Timoroan sira assume kargu titular polítiku, servidór povu ho kargu xefia sira iha instituisaun públiku uza oportunidade ida ne’e lolon liman no fó hanoin ba malu hodi ko’alia kona-ba Lei MPCC ne’ebé tama ona iha entrada em vigór hahú Segunda-feira 22 Fulan Fevereiru tinan 2021.      

Rejime jurídiku deklarasaun katak Komisariu Sergio Hornai mai ho medida administrativa no investigativa ho nia karakteristika obrigatóriu. Ba ajentes deklarante sira sei presta sira nian deklarasaun hatuur medida jerál sira ba prevensaun, kona-ba rejime deklarasaun rendimentu, bein no interese, defini krimi korrupsaun, pena aplikavel no meiu espesiál atu hetan no rai prova sira.

Komisariu Sergio elabora katak rejime jurídiku deklarasaun ne’e ko’alia mós períodu deklarasaun ne’ebé deklarante sira  tenke aprezenta : 1) Deklarasaun inisiál, to’o loron-30 hafoin simu tomada-de-pose ba kargu ka hahú funsaun no iha informasaun kona-ba bens no interese ne’ebé iha to’o data simu pose kargu ha hahú funsaun; 2) Deklarasaun Anual, to’o loron-31 Janeiru tinan tuirmai nian no kompletu tinan sivíl (1 Janeiru to’o 31 Dezembru); 3) Deklarasaun Final , to’o loron-31 hafoin ramata kargu ka funsaun no kompleta períudu 1 Janeiru to’o data ramata kargu ka funsaun; 4) Dekalrasaun Pós-ezersísiu, tinan-tinan, iha tinan tolu tuirmai depois ramata kargu ka funsaun no kompleta tiha períudu fulan 12 tinan ida-ida nian, sura hosi loron no fulan ramata kargu ka funsaun; 6). Deklarasaun ne’e bele aprezenta iha tempu ne’ebé de’it, liuhosi inisiativa deklarante nian, bainhira de’it iha alterasaun ba ninia bens no interese. 7) Deklarasaun ad hoc, autoridade kompetente bele ezije ba kualkér ema ida-ne’ebé hala’o funsaun ka kargu públiku, ne’ebé la pertense ba lista hosi ema ne’ebé iha obrigasaun atu deklara, atu aprezenta deklarasaun ad hoc ida. Konteúdu deklarasaun nian

“Deklarasaun, ne’ebé aprezenta tiha ba autoridade kompetente, tenke tau ho informasaun ne’ebé kona-ba interese, rendimentu, bens, obrigasaun no despeza deklarante nian no ninia agregadu familiár nian, iha rai-laran no iha rai-liur,” Komisariu Sergio afirma.

Ho sabedoria ne’ebé Timoroan tituar polítiku no servidor públiku sira iha hodi obedese ba implementasaun lei MPCC ne’e, atu hametin integridade Estadu mai husi ajénte servisu na’in públika Estadu ninian nu’udar responsabilidade boot atu hametin onestidade, transparénsia, no akuntabilidade ba povu no nasaun nian naran di’ak, orgullu no previléiju iha luta kontra korrupsaun.

Iha tempu badak kargu titulár polítiku sei ba deklara iha Tribunál Rekursu no kargu funsaun públiku nian sira sei mai deklara iha CAC. Eseptu Prezidente Tribunál Rekursu, Prokurador Jerál Republika ho Adjuntu Prokurador no Provedor Direitus Humanus mai deklara iha CAC.

Komisariu Sergio mós esplika katak orgaun soberanu haat (4) Tribunál, fiskalizador, ezekutivu no prezidenti republika, instituisaun autonomu ne’ebé mak Lei Nu. 7/2020 rekere tenki deklara ninian rikusoin inklui membru agregadu familiar sira tenke aprezenta.

Komisaun sei halo arolamentu (pendaftaran pejabat Negara) ne’ebé sei mai presta sira ninian deklarasaun rikusoin tuir mapamentu Komisaun estabelese. no Komisaun husu no apela ba instituisaun hotu-hotu, sidadaun hotu inklui familia, sira ne’ebé mak kaer kargu titular no kaer kargu iha administrasaun públiku nian atu kolabora no kontribui ba implementasaun Lei MPCC.

Iha periodu aprezentasaun deklarasaun rikusoin ne’e, iha pontu balun importante ne’ebé mak presiza deklarante sira hatene mak; IDA hahú nia momentu simu posse, RUA finál tamba kargu ne’ebé nia kaer ne’e remata ohin ou aban bainrua iha tinan tolu nia laran tenki aprezenta ninian deklarasaun, TOLU Deklarasaun anuál katak funsionariu sira ne’ebé tuir artigu  MPCC tinan-tinan hahú dia 31 Janeiru too iha dia 31 Dezembro hakarak ka lakohi hotu-hotu tenki deklara, HAT Pos ezersísiu katak mandatu no kargu ne’ebé FP ida simu-asume hafoin la iha tan disvinkula husi ninian pozisaun. Ba deputadu sira nian mandatu hotu ona, la re-eleitu, membru governu ida troka tamba iha remodelasaun hodi obriga nia sees husi kargu. Maibé, nia obrigatóriu tenke halo deklarasaun iha tinan tolu (3) ba iha CAC no TR atu haree durante nia azerse ninian funsaun deskonfia iha manobra no aranju ruma ba iha konflitu interese, LIMA iha kualker momentu bele aprezenta deklarasaun ruma ba iha autoridade sira karik ema ne’e aprezenta ona ninian rikusoin maibé manan jogu ruma iha casino ou SDSB, hetan doasaun ruma husi doador ruma ba nia hodi ninian rikeza aumenta iha ne’ebé presiza halo artikulasaun, NEEN Deklarasaun Ad-Hoc ka deklarasaun komplementar ruma ne’ebé instituisaun ne’e presiza atu bele rona no simu husi instituisaun sira ka ema sira ne’ebé mak sujeita ba deklarasaun maibé la vinkula iha artigu 29 liuliu ba iha pesoál obrigadu deklara. (*)