Komisariu CAC Sergio no Vise-Prezidenti CNE Barreto Ofisialmente Loke Semináriu Nasionál ba Parpol

Dili- Comissão Anti-Corrupção (CAC) servisu hamutuk ho Comissão Nacional de Eleições (CNE) Tersa-feira (15/2) ohin realiza Seminário Nasionál loron sorin ho tema “PAPEL PARTIDU POLÍTIKU HODI PREVENE NO KOMBATE KORRUPSAIN IHA TIMOR-LESTE” iha Salaun Laline-Lariguto, CNE Colmera Dili.

Objetivu husi Seminario Nasional loron sorin ne’e atu IDA hasa’e koñesimentu kuadru no militantes partidu politiku sira kona-ba rísku korrupsaun no hametin medida sira ba  prevensaun no kombate korrupsaun tuir artigu 6.o  Lei MPCC. RUA sensibiliza forma no mekanizmu sira kona-ba Lei MPCC no Regras finansiamentu ba  kampaña eleitorál Prezidente Repúblika no TOLU haforsa koñesimentu kona-ba oinsa halo prevensaun no kombate korupsaun hodi kontribui ba implementasaun governasaun ne’ebé di’ak.

Molok ofisialmente loke seminariu nasionál loron sorin ne’e Komisariu CAC Sergio Hornai hateten hanesan Estadu ita (Timoroan) sira hamutuk ho lider instituisaun Estadu nian no sosiedade sivíl komprimitidu halo esforsu tomak hodi haforsa aliserse instituisaun sira iha Estadu Direitu demokrátiku nian ba partisipasaun prosesu dezenvolvimentu nasionál la ho prátika korrupsaun.

Objetivu prinsipál Seminariu nasionál loron sorin ne’e atu oinsá ita bele partilla no hametin liu tan Timor-Leste ninian bondadi sira liu-liu iha konsolidasaun Estadu ninian.

Partisipa iha seminariu nasionál loron sorin ne’e, kandidatu Prezidénsia Repúblika Komandante Rogerio Tiago Lobato, Eis Padre Martinho Gusmão, DR. Anteiro Bendito, Dra. Milena Pires, Eng. Virgilio Guterres, Angela Freitas ho ninian estrutura ekipa susesu, lider partidus polítiku no konvidadus sira besik 300 partisipantes.

Partisipantes seminariu nasionál loron ohin maioria mai husi partidus polítiku hetan asentu Parlamentar hanesan PD, PLP, FRETILIN, CNRT, PUDD, FRENTI MUDANÇA, KHUNTO no UDT). Reprezentantes Kandidatu Prezidensial 2022-2007, PDHJ, CFP no IGE. Sosiedade Sivil; FONGTIL, JSMP, CEPAD, HAK, Lao Hamutuk, Luta Hamutuk, CAUCUS, PATRIA no MOFFE.

Akademiku (UNTL, UNDIL, UNPAZ, IOB, DIT ), Media, ekipa apoiu CAC no CNE. (*)

“Estudante Futuru Lider Nasaun TL Tenke Estuda Maka’as no Hadook-An husi Lia bosok” DG Rosario

Metinaro- Diretor Geral (DG) Diresaun Prevensaun no Sensibilizasaun (DPS) iha Comissão Anti-Corrupção (CAC) Rosario de Araujo Salsinha hateten estudante nudar future lideransa nasaun doben Timor-Leste (TL) tenki prepara-an sedu hodi konsentra estuda maka’as no domina siénsia barak nune’e bainhira to’o tempu simu taru estafeta lideransa nasionál nian preparadu ona ho matenek no hadook-an husi lia-bosok no monu ba aktu korrupsaun.

DG Rosario kasu lia hirak ne’e ba estudantes Snsinu Sekundáriu 20 Setembru Metinaro Dili iha loron Kinta-feira (3/2) semana ne’e wainhira halao programa sensibilizasaun no prevensaun korrupsaun sedu ba estudante sira iha eskola ne’e.

“Estudante ensinu sekundáriu 20 Setembru Metinaro nu’udar jerasaun foun ba lideransa estadu RDTL nian iha future, tenke fó-an tomak estuda makaas no sai ezemplu di’ak ba eskola sira seluk hodi dehan lae ba korrupsaun iha rai doben Timor-Leste”, katak Diretor Geral Rosario ba estudantes sira.

Ba estudante Metinaro oan sira, Diretór Geral Rosario dezafia estudantes sira ne’ebé sei otas nurak atu prepara-an ho kualidade, domina siensia ho kompetitivu hodi hasoru loro matan foun dezenvolvimentu nasionál Timor-Leste nian ne’ebé sei mai.

“Estudante sira tenke estuda ho loloos, haka’as-an, habrani-an ho hanoin kritikus hodi ko’alia problema sosiál no kona-ba luta foun Timoroan sira nian iha tempu Ukun Rasik-An kontra korrupsaun nian,” Diretor Geral Rosario sublinha. (*)

Diretor Geral Rosario Husu Estudantes ES 20 Setembro Metinaro Valoriza URA ho Ispiritu Kontra Korrupsaun

Metinaru- Diretór Jerál (DG) Diresaun Prevensaun no Sensibilizasaun (DPS) iha Comissão Anti-Corrupção (CAC) Rosario de Araujo Salsinha husu ba Ensinu Sekundáriu 20 Setembru Metinaro Dili iha loron Kinta-feira (3/2) atu labele kria hahalok diskriminativu iha eskola nu’udar fatin aprendizazen.

Tamba, mentalidade no hahalok sosiedade Timorense hanesan familiarizmu, grupuizmu, sukuizmu, regionalizmu no to’o ba rasizmu sira ne’e sei la valoriza espiritu ukun rasik-an no espiritu luta kombate korrupsaun.

Diretór Jerál Rosario husu ba alin estudante sira ho idade sei nurak atu valoriza Ukun Rasik-An ho ispiritu luta kontra korrupsaun no fó importánsia ba hanoin no hahalok di’ak sira hodi sai toman diak iha moris lor-loron nian. Toman di’ak ho moris onestu, akuntavel no kredibilidade diak sei lori ba iha nivel edukasaun ensinu superior no mós bainhira gradua no fila fali ba sosiedade.

“Estudante sira tenke hatene komporta tempu eskola no simu responsabilidade nu’udar estudante ne’ebé iha kreatividade, inovativu no produktivu. Fó-an halo traballu ne’ebé manorin sira fó atu nune’e iha future sai funsionariu ka lider politiku ida hatene ona halo servisu hodi serví povu ba bem estar ema hotu nian sem halo diskriminasaun,” Katak DG Rosario ba alin estudantes sira iha Metinaro.

Estudantes sira katak DG Rosario bainhira hatoman-an ona ho hanoin patriotizmu mak patriotas jerasaun foun Timorense ne’ebé oras ne’e sei hala’o hela estudu iha nível edukasaun ensinu sekundariu no ensinu superior sira bainhira fila ba ninian sosiedade sei serví povu la haree ba kór, rasa, status sosiál no afiliasaun polítika.

Diretór Jerál Rosario hatutan liu tan katak, estudante Timorense sira tenke iha ona vizaun di’ak ba ninian an no ba ninian povu doben Timor-Leste. Tamba, estudante nu’udar futuru nasaun tenke iha ona hanoin ba futuru ida konkretu. Hanoin konkretu ida katak DG Rosario mak luta kontra korrupsaun.

“Alin estudantes sira estuda hela iha banku eskola tenke iha ona mehi ba ninian-an rásik, ba povu no ba nasaun doben Timor-Leste! Hanoin ida ne’ebé loloos ba povu no nasaun iha futuru la’os atu hariku-an ho familia. Maibé, mehi ba povu hotu-hotu nia moris di’ak, igualidade iha ekonomia, sosiál no infraestrutura sira bem komum, atu sai lider ida di’ak hodi lori povu ba moris di’ak mak kumpre ba estuda no laran moos,” DG Rosario salienta.

Diretór Geral Rosario afirma, alin estudante sira nian obrigasaun agora mak tenke fera-ulun no kadi kakutak beibeik tamba estudante mak future nasaun ida ne’e nian. Papel estudante nian iha otas foun sira agora ne’e mak sakrifika-an ho pasensia, laran moos, hatene respeitu no fuan ho kakutak tenke dook husi hahalok ida na’ok nian. Bainhira sai lider iha futuru! Lider ida ne’ebé iha duni kredibilidade no iha integridade boot hodi povu tau fiar no hadomi iha rai ida ne’e hodi lidera sira”.

Diretór Rosario fó hanoin estudante sira katak, estudante ne’ebé hakarak matenek no Aban bainrua sai Lider ne’ebé di’ak tenke lee no hakerek barak. Estudante sé de’it mak lakohi lee no hakerek barak, eskola to’o hotu de’it mós nem hatene buat ki’ikoan ida, no aban bainrua sai lider ida hatene de’it lohi povu, no na’ok povu nia osan ba hariku-an, familia no grupu. (*)

“Estudantes EB Sergio Vieira Nu’udar Futuru TL Tenki Kuda Virtude Onestu no Hakribit Korrupsaun” EAK Mateus Quintão

Becora – Estudantes Ensinu Bázika (EB) Sergio Vieira de Mello Becora Dili nu’udar futuru Timor-Leste (TL) tenki kuda ona virtude onestu no hakribit korrupsaun iha uma laran no iha sosiedade Timorense sedu tamba korrupsaun nudar hahalok dodok no dois ne’ebé afeta negativamente ba kontinuasaun moris nasaun joven TL.

Eespesialista Anti-Korrupsaun (EAK) husi Unidade Promosaun Valór no Integridade (UPVI) iha Comissão Anti-Corrupção (CAC) Sexta-Feira (28/1) semana ne’e koalia ba estudante foun anu lektivu 2022 iha Ensinu Báziku (EB) Sérgio Vieira de Melo Becora Dili wainhira sensibiliza prevene korrupsaun sedu.

Sensibilizasaun prevensaun korrupsaun sedu ne’e nu’udar programa anuál Komisaun nian iha Diresaun Prevensaun no Sensibilizasaun (DPS) ho objetivu prinsipál atu sensibiliza jerasaun foun Timorense nian kona-ba perigu prátika korrupsaun iha sosiedade Timorense hodi afeta at ba destinu nasaun doben Timor-Leste nian futuru.

Programa sensibilizasaun ida ne’e mós atu eduka estudante sira nu’udar futuru lideransa Timor-Leste nian hodi limita prátika hahalok korrupsaun husi ki’ik iha familia laran, eskola no sosiedade hodi nune’e bele kuda kultura rejeisaun korrupsaun forte bainhira simu taru estafeta lideransa nasional iha futuru.

Ba estudante sira, ekipa promosaun valór no integridade ne’ebé lidera husi Mateus Quintão ne’e esplika ba estudante sira oinsá prátika korrupsaun nu’udar aktus negativu ida ne’ebé konsidera hanesan hahalok imorál no la iha étika.

Tan ne’e, estudante sira nu’udar povu rai ida ne’e nian oan no futuru lideransa Timor-Leste tenke edukadu ho valór sira kona-ba étika no morál nian hodi la monu ba tentasaun kamat povu nian osan iha knar fatin,” Katak EAK Mateus Quintão.

Mateus Quintão ilustra korrupsaun nu’udar aktu ida aat, rahun, dodok, no dois iha Timoroan sira nian moris lor-loron. Tamba ne’e, katak Tilman estudantes nu’udar futuru nasaun nian presiza hakribit hahalok aat ne’ebé sei afeta ba ema inan ho aman barak sira nia moris.

Korrupsaun katak EAK Mateus Quintão halo Timoroan sira lakon ninian valór umanidade no valór kulturál sira ne’ebé ita ninian bei-ala sira husik hela mai ita. Timoroan sira liu-liu na’okten sira lakon sira ninian valór ba umanidade tanba ohin loron na’okten sira hahú lakon respeitu, honestu to’o ba responsabilidade.

“Timoroan balun (laos ema hotu) hahú lakon sira ninian respeitu entre ema ba ema, no ema ba sasan. Hahú bosok husi buat ki’ik to’o ba buat boot. Ezemplu simples ida mak sai ukun na’in ida privatiza sasan Estadu nian ba interese privadu, no na’ok osan Estadu nian sei ba defende-an iha tribunál ho meius oioin,” Katak EAK Mateus Quintão ba alin estudante sira.

EAK Mateus Quintão hatutan liu tan rikusoi folin wa’in iha alin estudante no Timoroan sira iha em jerál mak tenke kuda virtude lia loos nian ho fiar, respeitu, honestu, responsavel, akuntavel no hatene distingi sasan sira iha ninian fatin. Nune’e de’it mak sei bele fó esperansa ba malu ho futuru ne’ebé di’ak iha rai doben Timor-Leste.

Labarik estudante sira tenke iha ona sabedoria di’ak husi uma laran no tane-aas étika kona-ba normas sosiál nian. Tanba, aktu korrupsaun akontese ba hahalok sira la obedese ba norma sira hanesan tama eskola la tuir oras no sei sai toman at bainhira sai boot lori nafatin toman at sira to’o ba iha servisu fatin iha futuru.

Labarik estudante sira tenke hatene ona kumpre regulamentu ki’ik sira ne’ebé kuda husi familia no iha eskola. Nune’e iha futuru hatene ona oinsá kumpre no obedese totalmente ba kodigu étika profesionais sira iha servisu fatin, inklui ho lei oan no lei inan sira.

Bainhira labarik sira la edukadu ho normas sira nune’e, nia konsekuénsia aban bainrua sai funsionariu públiku ida, nia hahalok sei hanesan bibi malae ne’ebé hasai husi luhan laran sei halai malandru hodi tama ema nia to’os, natar to’o estraga hahan sira iha kintál laran,” EAK Mateus Tilman Quintão.

Mateus Quintão salienta liu tan katak atu prevene hahalok korrupsaun nian mak labarik estudante sira to’o ema boot sira tenke hatene ona nia dever no edukadu ho normas sosiál no instituisaun sira nian hodi la monu ba hahalok aat sira ne’ebé kontra étika no morál nian iha futuru.

Inklui atu limita hahalok aat sira korrupsaun nian iha futuru, labarik estudante tenke abitua limita ho kan no utilidade ba sasan sira, tanba kan ho utilidade ne’ebé sem fim husi sosiedade ohin loron sai fatór kontribuiente hodi permite beibeik ema kontinua halo korrupsaun.

“No ne’e mós presiza muda métodu hanoin no kria ambiente ida foun ba hamoos hahalok sira la iha étika no morál nian ba labarik estudante sira ohin, nune’e de’it mak bele prevene hahalok korrupsaun nian objetivamente,” EAK Mateus Quintão alerta. (*)