CAC Partisipa Diskusaun Inisiu Projetu Lei OPJ

Dili- Komisariu Comissão Anti-Corrupção (CAC) Sergio Hornai akompaña husi Komisariu Adjuntu ba Asuntu Investigasaun Augusto Castro no Diretór Diresaun Investigasaun Jose Verdiál, Tersa-Feira (23/3) ohin partisipa iha audiénsia públika kona-ba diskusaun projetu lei Orgaaun Polisia Judisiál (OPJ) iha Komisaun A Parlamentu Nasionál (PN) Dili.

Komisaun A Parlamentu Nasionál ne’ebé trata Asuntu Konstitusionál no Justisa lideradu Prezidente Komisaun A nian, Joaquim Boraluli hamutuk ho na’i deputadu/a sira konvida no involve mós Senior Management CAC ho estrutura EAK nian hodi fó mós kontribuisaun idea ba projetu lei ne’e.

Komisaun A Parlamentu Nasionál (PN) ohin ba dahuluk lidera diskusaun jeneralidade hamutuk ho orgaun judisiál nakait sira; Defensoria Públika, orgaun polisiál espesializada Comissão Anti-Corrupção (CAC), Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL), no Polisia Siéntifika Investigasaun Kriminál (PSIK).

Read More

Ekipa Tékniku TIC no CAC Diskute Rezultadu Survey Infraestrutura IT CAC iha Farol

Farol- Ekipa Tékniku Teknolojia Informasaun no Komunikasaun (TIC) Timor, IP Kinta-Feira (17/3) ohin aprezenta rezultadu assessment Infraestrutura Informasaun no Teknologia (IT) CAC nian mai Komisariu Adjuntu Prevensaun no Sensibilizasaun no halo diskusaun hamutuk ho ekipa tékniku CAC nian iha Salaun Enkontru CAC Farol Dili.

Aprezentasaun rezultadu assesment ba dezenvolvimentu Infraestrutura IT CAC ne’e lidera husi Diretór Nasionál Infraestrutura TIC TIMOR IP ne’ebé aprezenta mai ekipa CAC kona-ba dezeñu instalasaun Serve CAC nian.

Diskusaun refere, parte rua ko’alia mós kona-ba proposta ba materiál ka ekipamentu Serve CAC, Servisu balun ne’ebé liga ho konfidensialidade ba sistema Deklarasaun Rendimentu Bens no Interese (DRBI) nian, no diskusaun kona-ba asinatura Service Level Agreement (SLA).

Read More

“Luta Kontra Korrupsaun Ezize Timoroan Kuda Kultura Foun no Mudansa Iha Sosiedade” Komisariu Sergio

Dili- Komisariu Comissão Anti-Coruupção (CAC) Dr. Sergio Hornai hatete katak, Timoroan hotu-hotu iha dever síviku no sosiál atu eradika hahalok korrupsaun nian iha sosiedade demokrátika ne’e, no ho dalan ida di’ak liu mak presiza kuda kultura foun ida. Kultura foun ida ne’ebé presiza liu iha sosiedade mak hatuur hikas komportamentu bei-ala sira nian uluk ne’ebé fó valór ba ema nia moris hodi sobrevive ho prósperu, libertadu no esperánsa.

Komisariu Sergio ba jerente senior Autoridade Nasionál Komunikasaun ho kargus diretór no funsionáriu sira Kinta-Feira (10/3) ohin, bainhira sensibiliza lei nú 7/2020- Medida Prevensaun Kombate Korrupsaun no aprezenta Sistema Plataforma Online-Deklarasaun Rendimentu, Bens no Interese iha salaun MTC, Caicoli Dili.

Komisariu Sergio hatete, mundu globalizasaun ne’ebé ema hotu-hotu simu agora no subordina-an ba halakon tiha valór umanidade sira ne’ebé Timoroan sira iha, nune’e ezize Timoroan sira hotu-hotu atu hamriik hamosu diskursu foun ida nu’udar kultura foun hodi rejeita totál hahalok korrupsaun nian, iha ohin ba oin no iha ne’ebé de’it, nune’e sai alternativu ba mundu foun ida posivel.

“Luta kontra korrupsaun ezize mudansa kultura, komportamentu sidadaun no sosiedade nian, forma mudansa ne’e muda ka modifika, kuandu individuo ka sosiedade partisipa no komporta ba luta kontra korrupsaun”, katak Komisariu Sergio.

Komisariu Sergio hatutan katak, mezmu iha kontekstu globalizasaun agora defisil atu halakon totál hahalok korrupsaun nian ho lais, maibé ho partisipasaun sosiedade koletiva ida ho esforsu hotu hodi halo ezersisiu iha batalla, liu husi forma iha medida preventiva edukativu ida integradu, posivel sei eradika neneik hahalok korrupsaun nian.

Bainhira sosiedade moris ona iha komportamentu di’ak no konsientizasaun ida ne’ebé nakonu ho valór integridade no onestidade ida aas hanesan bei-ala sira uluk, asaun represivu sira sei la funsiona. Maibé bainhira sosiedade lakohi komporta nia hahalok ho di’ak hodi kontinua korruptu mak tenke aplika lei ho rigorozu nune’e fanu hikas konsiénsia sosiedade nian ba prevene-an husi hahalok korrupsaun ninian.

“Liu husi forma ka dalan medida preventiva edukasaun ne’ebé integradu, sistemátika no komprensivu ba setór sira nakait, ita sei bele kombate korrupsaun no husik liu medida represiva nian”, Komisariu Sergio realsa. (*)

CAC no GOPAC Hala’o Sorumutu Deskuti kona-ba Kooperasaun Institusional iha Luta Kolektiva ba Prevene Korrupsaun

Farol – Komisariu Comissão Anti-Corrupção (CAC) Dr. Sergio Hornai hamutuk ho Komisariu Adjuntu Prevensaun no sensibilizasaun Luis de Oliveira Sampaio, akompaña husi Diretór Jerál Apóiu no Kooperasaun no Diretór Nasionál Unidade Kooperasaun nian Kuarta-Feira (9/3) ohin simu audiénsia ho Prezidente GOPAC Sr. Adriano do Nascimento ho nia Diretór Ezekutivu hodi hala’o sorumutu lasu kooperasaun entre instituisaun rua iha Salaun Enkontru CAC, Farol Dili.

Objetivu husi sorumutu ne’e, CAC no GOPAC ko’alia ba malu atu hametin kooperasaun entre instituisaun rua, iha ne’ebé sei liu husi asinatura nota intendimentu (MoU) ida iha ámbitu prevensaun korrupsaun ninian.

Pontus importante sira ne’ebé parte rua hahú diskute ohin, ba oin sei hala’o servisu hamutuk iha medida sira prevensaun korrupsaun nian hanesan; servisu konjuta iha tereñu hodi sensibiliza informasaun no konsiensilizasaun públiku kona-ba perigu prátika korrupsaun, no servisu hamutuk iha programa komemorasaun mundiál anti-korrupsaun nian.

Iha Sorumutu ne’e mós, Komisariu Sergio Hornai aprezenta ba Prezidente GOPAC ho nia Diretór kona-ba objetivu planu estratéjiku CAC ninian, servisu prioridade balun ne’ebé CAC halo dadaun, hanesan; Deklarasaun Rendimentu Bens no Interese (DRBI), dezenvolvimentu planu Estratéziku Nasionál Anti-Korrupsaun (ENAK), Self assessment UNCAC nian, no responsavel Timor-Leste ho nasaun Torque ba Avaliasaun peer preview ba estadu membru UNCAC nian iha Norwegia.

Alein ne’e, parte rua ko’alia mós kona-ba planu ba oin sei esforsu hamutuk hodi diskute kona-ba aprosimasaun integrasaun matéria anti-korrupsaun nian iha kurikulum nasionál Ministériu Edukasaun. (*)

================================/====

BREVES PALAVRAS ENCONTRO ENTRE COMISSÃO ANTI-CORRUPÇÃO (CAC) E ORGANIZAÇÃO GLOBAL DE PARLAMENTARES CONTRA A CORRUPÇÃO (GOPAC) TIMOR-LESTE

Sérgio de Jesus Hornai

Excelência, Prezidente GOPAC Organização Global de Parlamentares Contra

Deputa Pralamento Nsional Timor-Leste

Sr. Adriano Nascimento

Excia Diretor Executivo Organização Global de Parlamentares Contra (GOPAC)

Sr. João Correia

S. E. Comissário Adjunto da Comissão Anti-Corrupção (CAC)

Señores Diretor G no Xefe Unidade Servisu Apoiu Kooperasaun

Exelência,

Uluku liu hodi Comissão Anti-Corrupção ( CAC) nia naran hakarak hato’o obrigadu ba Global Organization of Parlamentarian Against Corruption GOPAC ou seja Organização Global de Parlamentares Contra a Corrupção, bele halo kontaktu no hetan resposta lalai husi CAC no ohin Prezidente no Diretor Ezekutivu Global Organization of Parlamentarian Against Corruption GOPAC ou seja Organização Global de Parlamentares Contra a Corrupção bele mai partisipa iha reuniaun importante ida ne’e. Sorumutu ne’e nu’udar oportunidade entre entidade rua (2) hanesan CAC ho GOPAC, bele dehan katak iha nifatin no tempo ona atu instituisoens no organizasaun Estadu nian tau hamutuk hodi duplika esforsu sira ba luta kontra korrupsaun, liuhusi instituisaun sira sira hanesan : CAC; PDHJ; IGE CEPAD; GOPAC.

Timor-Leste precisa tenke buka ona faktores importante sira ba susesu prevensaun no kombate korrupsaun; Korrupsaun ne’e komplexu no multi-dimensional, ne‟e duni nesesita abordazen estratéjiku ida ne’ebé integradu hodi prevene no kombate. Importante atu rejista katak susesu kombate korrupsaun iha fatin ida la signifika medida ne’ebé hanesan bele replika iha fatin seluk. Iha matenek nain balun hanesan Rotberg fo nia hanoin katak fatór importante liu hodi fó solusaun ba korrupsaun mak vontade polítika, tanba vontade polítika ne’ebé sustentadu husi lider polítiku boot sira bele muda kultura polítika nasaun ida nian, liu-husi halo lei, polítika no programa sira anti-korrupsaun nian12 eziztensia instituisaun CAC no tinan 20 nu’udar Estadu Independente no soberanu.

Aleinde ne’e, vontade polítika bele rezulta iha alokasaun rekursu sufisiente ba agensia sira responsavel ba luta kontra korrupsaun, nune‟e mós ba boa governasaun hodi implementa atividade sira iha terenu. Ida ne‟e importante tanba vontade polítika presiza transforma ba lei apropriadu no adekuadu iha ambitu investigasaun, prevensaun no sensibilizasaun públika no iha medida sira integridade rigor no boa governasaun hodi bele kontribui ba iha susesu kontra korrupsaun no kria kultura foun rejeisaun korrupsaun forte ida.

Fatór importante tuir mai mak partisipasaun ativu. Atu iha partisipasaun di‟ak nesesita transparensia hodi bele estabelese akountabilidade no konfiansa. Governu ne‟ebé loke an signifika transparente, ema hotu bele asesu, bainhira no iha ne‟ebé deit. Ne‟eduni, promosaun transparensia ne‟e nu‟udar medida ida hodi luta kontra korrupsaun sei atrai partisipasaun no involvimentu husi sidadaun barak ba esforsu anti-korrupsaun no dudu administrasaun públiku sai di‟ak liu tan. Fatór importante seluk mak hanesan estabelese kodigu konduta iha instituisaun hotu atu servidór sira Estadu nian banati; haforsa auditória no akountabilidade, hadi‟ak kuñesementu servidór sira.

Estadu nian kona-ba risku sira korrupsaun no bainhira halo sala, presiza hetan duni kastigu . Maibe atu iha luta kontra korrupsaun ho maneira integadu no sistematiku, Timor-Leste presiza iha Estratéjia Nasionál ida ne‟ebé involve komponenti hotu iha asaun konkreta hodi estabele estrutura legál no institusionál ba prevene no kombate korrupsaun, prevene konflitu interese, estabelese padraun etika no transpararensia iha finansiamentu partidu polítiku.

Tanba ne’e CAC iha tinan sira mai hahu husi tinan 2021 até 2025 : defini nia objetivu estratéjiku ha’at (4) nu’udar pilares importante mak hanesan: 1) Haforsa Sistema investigasaun hodi deskobre no desmantela pratika sira korrupsaun nian; 2) Hametin integridade insitusional no servidór sira Estadu nian hodi asegura governasaun ida di’ak; 3) Promove valór sira anti-korrupsaun nian hodi hasa’e koñesimentu no konxiénsia públiku ba prevene no kombate korrupsaun. 4) Hametin jestaun institusionál no kooperasaun hodi prevene no kombate korrupsaun.

Husi objetivu estratéjiku ne’e hatun ba objetivu espesifiku sanulu (10) mak hanesan : 1) astabelese rede no hametin liután kooperasaun ho parte sira relevante iha prosesu rekolla informasaun kona-ba indísiu sira korrupsaun sira. 2) haforsa sistema investigasaun hodi rekolla prova sira krime korrupsaun no krime koneksu sira seluk. 3) dezenvolve no revee medida prevensaun ba risku korrupsaun hodi asegura integridade institusionál. 4) hametin integridade Servidór sira Estadu nian liu-husi deklarasaun rendimentu, bens no interese durante hala‟o sira nia funsaun ba públiku. 5) promove no hala‟o estudu no avaliasaun ba risku sira korrupsaun nian iha área sira estratéjiku hodi hadi‟ak polítika governasaun ida ne’ebé di’ak. 6) hasa’e koñesimentu no konxiénsia sidadaun iha grupu kategoria oioin atu prevene korrupsaun. 7) dezenvolve no divulga informasaun sira anti-korrupsaun ba públiku liu-husi media sira. Haforsa sistema sira internal CAC nian ba funsionamentu institusionál ne’bé efetivu n o efisiente. 9) haforsa rekursu sira internal CAC nian hodi implementa nia mandatu tuir lei; no 10) hametin kooperasaun institusionál ho entidade sira relevante iha esforsu sira prevene no kombate korrupsaun.

Global Organization of Parlamentarian Against Corruption GOPAC ou seja Organização Global de Parlamentares Contra a Corrupção nu’udar organização não governamental internacional kompostu husi parlamentares mundo nian ne’ebé halao nia funsaun balun ba kombate korrupsaun, hametin governasaun diak (fortalese boa governança) no asegura kumprimentu sira ba prinsipiu Estadu-de -Direitu.

Hanesan estadu parte ne’ebé ratifika ona Convenção das Nações Unidas contra a Corrupção (UNCAC) Timor-Leste hetan ona boas-vendas nu’udar Estadu parte ita reitera GOPAC nia importância ba vontade polítika no papel fundamental parlamentares mundu nian hodi halo promosaun sira ba hametin integridade no promulgasaun ba implementasaun rejime sira ba antikorrupsaun ne’ebé forte iha Timor-Leste no Internasional.

CAC hakarak daúda GOPAC ba nia ajenda no programa sira kona-ba medida sira Prevensaun iha ua referênsia parlamentos mundu nian hodi reknese eziztensia Convenção das Nações Unidas contra a Corrupção (UNCAC) kontinua nia esforsu sira ba hametin kooperasaun ho Organizasaun Mundial Parlamentar nian ba luta kontra korrupsaun (GOPAC) nu’udar papel ida fundamental eziztensia parlamentares nian luta kcontra korrupsaun.

ITA hein ho laran metin ba eziztensia no funsaun sira ne’ebé GOPAC haloliuhusi nia observasaun na iha nia relatoriu trabalho iha reuniaun Grupo Traballu Intergovernamental ba Medida sira ba Prevensaun Korrupsaun iha parlamento sira GOPAC iha prevensaun bele fortalese liutan estadu parte nia vizaun sira ba preokupasoes mundu nian ba lalaok sira luta kontra korrupsaun.

Hanesan ita hotu nia konesimentu katak GOPAC nia eziztensia hari iha fulan outubro de 2002 liuhusi Konferênsia Global iha Ottawa, Canadá, ne’ebé reuniu liu nasaun (país) 170 parlamentares no 400 observador sira ne’e dedikadu ba konbate Korrupsaun no kontribui ba melhoria governasaun diak iha mundu (boa governança).

GOPAC nu’udar únika a única rede internacional Parlamentares ne’ebé foka ho forma exclusivamente iha kombate korrupsaun. GOPAC nia membros representa liu nasaun 50 iha regiões mundu tomak. Mai ho vizaun atu “alcansa responsabilidade no transparênsia liuhusi mekanismu sira ba efikaz ba kombate korrupsaun no halo partisipasaun kooperasaun inclusivas entre parlamentares, governo e sociedade civil”.

Ho forma sira reuniaun regular sira hanesan ne’e entre CAC no GOPAC hanesan ohin ba oin bele hametin KOOPERASAUN MUTUA iha forma sira inklusive ba prevensaun korrupsaun nian , tanba GOPAC iha nia vizaun no alinasaun kooperasaun parlamentares mundu para kombater korrupsaun liuhusi forma hot-hotu hodi bele alkansa Objetivu Dezenvolvimentu Sustentável 16 ba sosiedades pasífikas no inklusivas ba dezenvolvimentu sustentável, asesu ba justisa iha instituisoen sira ho efikazes no responsáveis iha nível hot-hotu. Ne’e katak medida ne’ebé ita aproxima até 2030 hanesan PEDN no ODS, bele lori no fo fatin ba asesu ba justisa, transparênsia no prestasaun diak ba luta kontra korruppsaun kapazes, efikaz no implementadu iha Timor-Leste leno ba boas pratikas nasaun sira hanesan Dinamarca, Nova Zelândia, Finlândia, Cingapura e Suécia indeks presepsaun menos korupsaun iha mundu.

Fim

Muito obrigadu